Leiderschapsontwikkeling betekent kindgedrag omzetten in volwassen gedrag (deel 2)

De uitdaging van oververantwoordelijkheid bij leidinggevenden

In mijn eerste blog schreef ik over leidinggevenden met een hoog verantwoordelijkheidsgevoel. Aan deze kwaliteit zit ook een schaduwkant. In deze schaduwkant doe je jezelf en anderen tekort. Om deze schaduwkant onder ogen te zien, vraagt het gebruik van coaching altijd een belangrijke voorwaarde: ben je bereid om aan te gaan wat je tegen gaat komen? Ook als het gaat over jouw familiesysteem van herkomst? Alleen dan is er een basis om aan de slag te gaan met coaching.

Ik gun leidinggevenden inzicht in hun eigen herkomst om beter te begrijpen welke leider zij nu zijn. Leidinggevenden scheppen condities voor anderen om hun werk goed te doen. Hoe bewuster leiders van hun eigen patronen zijn hoe meer ze hun mensen uitnodigen dit ook te doen. Niet letterlijk maar vanuit hun innerlijke beweging. Zo nodig je uit tot het bouwen aan een open, veilig klimaat waarin eenieder kan excelleren en leren.

Het belang van het familiesysteem in leiderschapsontwikkeling

Zoals ik in het eerste deel van mijn blog al beschreef: gedragspatronen worden grotendeels in je kindertijd gecreëerd. We kiezen als kind onbewust strategieën om (onveilige) situaties het hoofd te bieden en zoveel mogelijk aandacht en liefde te krijgen van wie je zo afhankelijk van bent: je ouders. Het jarenlang inzetten van deze strategie maakt dat je voelt alsof je zo bent, dat is echter niet zo. Je bent dus niet iemand die veel verantwoordelijkheid draagt maar je kiest (onbewust) om veel verantwoordelijkheid te nemen. Het lastige aan deze patronen is dat je er loyaal aan bent. Kinderen zijn loyaal aan hun ouders omdat zij volledig afhankelijk van hun ouders zijn.

Zoals Elmer Hendrix in het boek ‘Volwassen worden voor volwassenen’ zo mooi beschrijft: “Die loyaliteit gaat heel ver. Zo volgen jonge kinderen blindelings de normen en waarden van de familie en gedragen ze zich zoals de ouders dat van hen verlangen. Kinderen voelen zich goed wanneer ze dat doen. Ze hebben onbewust de (juiste) beleving dat ze er helemaal bij horen en dat ze veilig zijn in de familie”.

Een pijnlijk voorbeeld van deze loyaliteit is dat een kind zich opoffert om te bemiddelen tussen twee ruziënde ouders. Het kind gaat in al zijn naïviteit zorgen dat pappa en/of mamma gelukkig zijn. Een onmogelijke taak die ook nog eens oneindig is. Deze taak herhalen volwassen gerust hun hele leven nog. Ze vertellen zichzelf dat ze anderen gelukkig moeten maken of bij elkaar moeten houden. Om dit patroon te doorbreken vraagt dit ook deze diepe kinderlijke loyaliteit doorbreken.

Patronen doorbreken: van kind naar volwassene

Het doorbreken van oude patronen is altijd pijnlijk. Er komen schuldgevoelens bij kijken. Je komt uit je onschuldige kind bestaan en moet nu verantwoordelijkheid gaan nemen voor je volwassen zelf. Zo heb ik afgelopen jaren pijnlijk moeten leren om niet altijd de ander tevreden te willen stellen. Ik heb als kind zorgen om mijn ouders gehad en ben als reactie het heel goed gaan willen doen. Goed opletten of ik de ander niet tot last was.
Zelf heb ik veel gehad aan een aantal familieopstellingen waar ik dit (en andere) thema’s kon zien, verwerken en achter me kon laten. In een opstelling wordt op verbluffend krachtige manier heel zichtbaar welke plek je innam in je systeem van herkomst.

Ik ben systemisch gezien tussen en boven mijn ouders gaan staan omdat ik dacht ze te moeten redden en soms ook impliciet dat aanbod kreeg. Kinderen denken in al hun magie dit te moeten doen, ook al gaat dit onbewust. Volwassenen weten dat dit redden niet kan, mag en hoeft. De opstellingen maakten ruimte voor al mijn gevoelens die dit oude patroon met zich meebracht. Boosheid, angst, verdriet. Ik kon ze allemaal voelen. Ik voelde ineens welke last ik droeg en hoeveel mij dit kostte. Mooi en pijnlijk tegelijk.

Precies deze beweging zijn ook veel leidinggevende gewoon. Vaak is één opstelling al genoeg om het patroon in elk geval te herkennen. Ik help leidinggevende daarna om in hun werkpraktijk de momenten te herkennen waarop ze kind-gedrag kunnen vervangen door volwassen-gedrag. Een feest om te mogen doen, voor hen en voor mijzelf.

De impact van verandering: wat levert het op in leiderschap?

Het verlaten van oude kinderlijke patronen levert heel veel op. Ik coach directeuren die veel effectiever worden naarmate ze hun kindpatroon van bijvoorbeeld ‘alles willen dragen’ laten varen. We werken (en leven) in complexe systemen waarin je niet alles kunt weten, oplossen, veranderen of dragen. Dit realisme geeft rust in jezelf en rust in je leiderschap. Ik zie directeuren die hard werken om het goede antwoord te geven veranderen in directeuren die vanuit innerlijke overtuiging kunnen zeggen: ‘ik weet het nu even niet’. Het is wonderlijk hoe goed medewerkers reageren op leiders die soortgelijke volwassen antwoorden geven. Ik denk omdat we diep van binnen allemaal weten of iemand als volwassene of als kind reageert.

De invloed van persoonlijke herkomst op effectief leiderschap

Ik coachte ook een directeur die juist de neiging had zich te verstoppen op moeilijke momenten. Een oud patroon van je klein maken als het onveilig was thuis. De organisatie vroeg soms letterlijk en figuurlijk aan deze directeur: laat je eens zien! Het was enkele uren na een coachingsgesprek dat een collega vol waardering reageerde op een bijeenkomst met deze directeur. “Wat fijn dat we dit met elkaar konden doen en je er stond”. De oprechte waardering in haar ogen raakte de directeur meteen. Een snelle knipoog naar mij volgde, een moment van herkenning en bevestiging: dit zijn de momenten waar het om gaat. Wonderlijk hoe snel en makkelijk medewerkers reageren op de innerlijke beweging van leiders. Zijn ze er of zijn ze er niet?

De vele momenten die volgden lieten daarna een hele mooie leerbeweging zien van deze directeur. Steeds de kleine moeilijke momenten met elkaar bespreken, ontrafelen en alternatieven voor bedenken vanuit een volwassen positie. Niet boos worden als iemand je raakt, maar zeggen ‘ik merk dat dit me boos maakt maar dat heeft niks te maken met jou’ waren eerste hulpzinnen die hielpen om daarna te werken aan de oorzaak van deze boosheid.

Achterom kijken om vooruit te kunnen gaan

Volwassen worden kan alleen door ook weer even je kind-zijn te voelen. Voor de een is dit heftiger dan voor de ander. Ik las ooit in een boek dat als je diepe pijn durft te ervaren je ook diep geluk kunt ervaren.  En als je pijn vermijdt, vermijd je ook geluk. Het waren woorden die impact op me maakten. Ik wil afsluiten met de prachtige woorden van Søren Kierkegaard: “Het leven kan alleen maar achterwaarts worden begrepen, terwijl we het voorwaarts moeten leven”.